การผลิตในภาคอุตสาหกรรมโดยเฉพาะโรงงานที่ใช้ระบบไอน้ำ ต้องอาศัยพลังงานจำนวนมาก ซึ่งส่วนหนึ่งมักสูญเสียไปในรูปของความร้อนจากก๊าซไอเสีย ด้วยเหตุนี้ อุปกรณ์ที่สามารถนำพลังงานเหล่านั้นกลับมาใช้ใหม่ได้จึงมีความสำคัญมากขึ้น หนึ่งในเทคโนโลยีที่ตอบโจทย์คือ “Economizer” ซึ่งช่วยเปลี่ยนความร้อนที่สูญเปล่าให้กลับมาสร้างคุณค่าได้อีกครั้ง
 

แนวคิด Energy Recovery ในโรงงานสมัยใหม่

    การนำความร้อนส่วนเกินหรือไอเสียจากกระบวนการผลิตกลับมาใช้ใหม่ (Energy Recovery) ถือเป็นแนวทางที่ช่วยลดการใช้เชื้อเพลิง ลดต้นทุน และลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้อย่างเป็นรูปธรรม โดยเฉพาะในยุคที่พลังงานมีต้นทุนสูงขึ้นเรื่อย ๆ และอุตสาหกรรมต้องการปรับตัวสู่แนวทาง Net Zero หรือ ESG มากขึ้นทุกวัน แนวคิดนี้ไม่ได้เป็นเพียงแนวทางเชิงสิ่งแวดล้อม แต่ยังเป็นกลยุทธ์ทางเศรษฐกิจที่สำคัญ เพราะเมื่อพลังงานสามารถหมุนเวียนใช้งานได้ในโรงงานเดียวกัน ก็หมายถึงการลดความจำเป็นในการจัดหาพลังงานจากภายนอก และลดต้นทุนในระยะยาวด้วย Energy Recovery มีหลายรูปแบบ เช่น การใช้เครื่องแลกเปลี่ยนความร้อน การนำพลังงานจากระบบทำความเย็นกลับมาใช้งาน หรือแม้แต่การนำไอน้ำที่เหลือจากกระบวนการผลิตกลับมาใช้ในระบบอื่น ๆ ซึ่ง Economizer คือหนึ่งในอุปกรณ์ที่ทำหน้าที่นี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และเหมาะกับโรงงานที่มีระบบหม้อไอน้ำหรือเตาเผาขนาดใหญ่ การติดตั้ง Economizer จึงเป็นวิธีที่ชาญฉลาดในการใช้พลังงานอย่างคุ้มค่า โดยอาศัยหลักการพื้นฐานที่ว่า "พลังงานความร้อนจากก๊าซไอเสียยังสามารถใช้งานได้ ถ้ามีวิธีดึงมันกลับมาอย่างมีประสิทธิภาพ"
 

Economizer คืออะไร และใช้งานกับระบบอะไรได้บ้าง

    Economiser คือ อุปกรณ์แลกเปลี่ยนความร้อนชนิดหนึ่งที่ถูกออกแบบมาเพื่อนำความร้อนส่วนเกินในก๊าซไอเสียกลับมาใช้ให้เกิดประโยชน์ โดยมักติดตั้งในปล่องหรือท่อระบายไอเสียของหม้อไอน้ำ (Boiler) หรือระบบที่ใช้ความร้อนสูงในกระบวนการผลิต เช่น เตาเผา เตาอบ หรือเครื่องอบแห้ง อุปกรณ์นี้ทำงานโดยการดูดซับพลังงานความร้อนจากไอเสียที่กำลังจะถูกปล่อยทิ้ง แล้วถ่ายเทไปยังน้ำหรือของเหลวที่ไหลเข้าสู่ระบบผลิตไอน้ำหรือระบบให้ความร้อน ซึ่งช่วยให้น้ำหรือของเหลวนั้นมีอุณหภูมิเริ่มต้นสูงขึ้นก่อนเข้าสู่กระบวนการต้มหรือทำความร้อนเต็มรูปแบบ ผลที่ได้คือการลดการใช้พลังงานเชื้อเพลิงหลัก เช่น ก๊าซธรรมชาติ น้ำมัน หรือไฟฟ้า ที่ต้องใช้ในการเพิ่มอุณหภูมิของของเหลวนั้นจนถึงระดับที่ต้องการ ช่วยให้หม้อไอน้ำทำงานเบาลง ประหยัดเชื้อเพลิง และลดการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์สู่สิ่งแวดล้อม อีโคโนไมเซอร์สามารถประยุกต์ใช้งานได้หลากหลาย

• หม้อไอน้ำในโรงงานอุตสาหกรรม เช่น อุตสาหกรรมอาหาร สิ่งทอ หรือเคมีภัณฑ์

• เตาเผาหรือระบบอบแห้ง เช่น โรงงานผลิตเซรามิก กระดาษ หรือแปรรูปไม้

• ระบบทำความเย็นแบบอุตสาหกรรม เช่น Chiller หรือระบบปรับอากาศที่ใช้ economizer ในระบบทําความเย็น เพื่อลดภาระของคอมเพรสเซอร์

โดยเฉพาะในระบบทำความเย็น Economizer มีบทบาทสำคัญในการควบคุมอุณหภูมิของสารทำความเย็นก่อนเข้าสู่กระบวนการอัด (compression) ซึ่งเรียกว่าการลดค่า superheat ส่งผลให้ระบบทำความเย็นมีประสิทธิภาพมากขึ้น ใช้พลังงานไฟฟ้าน้อยลง และช่วยยืดอายุการใช้งานของอุปกรณ์ที่เกี่ยวข้อง เช่น คอมเพรสเซอร์และคอยล์เย็น ทำให้ระบบโดยรวมเสถียรและประหยัดต้นทุนพลังงานได้ในระยะยาว
 

ปัจจัยที่ต้องพิจารณาก่อนติดตั้ง Economizer

    ก่อนลงทุนติดตั้ง Economizer จำเป็นต้องพิจารณาองค์ประกอบต่าง ๆ อย่างรอบคอบ เพื่อให้การลงทุนให้ผลตอบแทนที่คุ้มค่าและระบบสามารถทำงานได้เต็มประสิทธิภาพ

• ลักษณะของหม้อไอน้ำ: ควรตรวจสอบขนาด ความดัน และอุณหภูมิของหม้อไอน้ำเดิมว่ามีความเหมาะสมกับการติดตั้ง Economizer หรือไม่ เช่น หากหม้อไอน้ำมีอุณหภูมิการทำงานต่ำ อาจไม่เหมาะกับ economizer ที่ต้องการความต่างอุณหภูมิสูงในการถ่ายเทความร้อน

• คุณสมบัติก๊าซไอเสีย: อุณหภูมิของก๊าซ ความชื้น อัตราการไหล และองค์ประกอบทางเคมีมีผลต่อประสิทธิภาพและอายุการใช้งานของ Economizer หากก๊าซไอเสียมีสารกัดกร่อนสูง ควรเลือกวัสดุของอุปกรณ์ที่ต้านทานการกัดกร่อนได้ดี เช่น สแตนเลสชนิดพิเศษ หรือวัสดุป้องกันการกัดกร่อน

• พื้นที่ติดตั้ง: การติดตั้ง Economizer ต้องใช้พื้นที่แนวตั้งและแนวนอนพอสมควร รวมถึงต้องมีทางเข้า-ออกเพื่อการบำรุงรักษา การออกแบบควรร่วมมือกับวิศวกรเครื่องกลเพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาด้านการไหลของก๊าซและการสั่นสะเทือนของระบบ

• ต้นทุนรวม: ไม่ใช่แค่ค่าซื้ออุปกรณ์เท่านั้น แต่รวมถึงค่าออกแบบท่อ ค่าปรับปรุงโครงสร้าง การติดตั้งระบบควบคุม และค่าแรง ควรจัดทำงบประมาณรวมล่วงหน้า เพื่อเปรียบเทียบกับผลประหยัดที่คาดว่าจะได้รับ

• ระยะเวลาคืนทุน: ปกติจะพิจารณาจากอัตราการลดเชื้อเพลิงที่สามารถวัดได้ เช่น ปริมาณก๊าซหรือน้ำมันที่ลดลงต่อเดือน เทียบกับต้นทุนรวมของโครงการ ระยะเวลาคืนทุนที่เหมาะสมอยู่ระหว่าง 1–3 ปี และสามารถนานกว่านั้นได้หากรวมสิทธิประโยชน์ด้านภาษีหรือเงินสนับสนุนจากหน่วยงานภาครัฐ

สรุป

    Economizer คืออุปกรณ์ที่ช่วยแปลงพลังงานส่วนเกินจากกระบวนการผลิตให้กลับมาใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งในระบบหม้อไอน้ำ เตาเผา และแม้แต่ระบบทำความเย็น การติดตั้ง Economizer ไม่ใช่เพียงการประหยัดพลังงาน แต่คือการปรับตัวของธุรกิจสู่ทิศทางที่ยั่งยืน คุ้มค่าทั้งด้านต้นทุนและสิ่งแวดล้อม ในยุคที่ทุกองค์กรต้องคิดเรื่องประสิทธิภาพพลังงานและความรับผิดชอบต่อสังคม อีโคโนไมเซอร์จึงไม่ใช่เพียงทางเลือก แต่กลายเป็นสิ่งจำเป็นที่ควรมีในระบบพลังงานของอุตสาหกรรมยุคใหม่